STANDARDY FORM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ DLA RÓŻNYCH GRUP DOROSŁYCH DZIECI ALKOHOLIKÓW ORAZ KWALIFIKACJI OSÓB IM POMAGAJĄCYCH.
1. UWAGI WSTĘPNE: SYNDROM DOROSŁYCH DZIECI ALKOHOLIKÓW
1.1. SYNDROM (ZESPÓŁ):
znaczenie ogólne: pewna liczba cech, właściwości, zdarzeń lub zachowań, które współwystępują ze sobą, czy które się uważa za skoordynowane lub w pewien sposób wzajemnie powiązane,
znaczenie szczegółowe w medycynie lub psychologii klinicznej:
- wiązka objawów, które występują razem i mogą być traktowane jako wskaźniki określonej choroby lub określonego typu nieprawidłowości. (Definicje wg „Słownika psychologii” A.S.Reber i E.S.Reber),
- pojęcie syndrom tworzone jest na podstawie uznania za istotne pewnych elementów obrazu klinicznego i występowania tych elementów u wielu chorych. (za J. W. Aleksandrowicz, Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i osobowości. 2002).
1.2. SYNDROM DDA
W znaczeniu medycznym „syndrom DDA” w istocie nie jest zespołem psychopatologicznym, więc nie jest ujmowany (podobnie jak i współuzależnienie) w żadnym systemie klasyfikacyjnym.
W znaczeniu ogólnym, wynikającym między innymi z praktyki psychoterapeutycznej, klinicznej ale i zapotrzebowania społecznego, istnieje możliwość wyodrębnienia określonej liczby właściwości, cech czy zachowań wzajemnie powiązanych ze sobą, które można określić mianem „syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika”.
Próbę taką, jako pierwsza w Polsce, podjęła Z.Sobolewska-Mellibruda. Definicja ta brzmi następująco: Syndrom DDA to zespół utrwalonych osobowościowych schematów (poznawczych, emocjonalnych, behawioralnych i interpersonalnych) funkcjonowania psychospołecznego powstałych w dzieciństwie w rodzinie alkoholowej, które utrudniają osobie adekwatny, bezpośredni kontakt z teraźniejszością i powodują psychologiczne zamknięcie się w traumatycznej przeszłości. Powoduje to przeżywanie i interpretowanie aktualnych wydarzeń i relacji przez pryzmat bolesnych doświadczeń z dzieciństwa. Zniekształcenia te nie są przez DDA uświadamiane. Schematy te są destrukcyjne i powodują wiele zaburzeń pacjenta w kontakcie z samym sobą oraz z innymi osobami, szczególnie z tymi, z którymi pacjent jest w bliskich związkach.
Inną definicję proponuje Agnieszka Litwa. Według niej, osoby z syndromem DDA, to osoby dorosłe, u których siła zapisu traumatycznych wydarzeń życiowych w rodzinie z problemem uzależnień przekroczyła możliwości zaradcze ich systemu samoobrony, zostawiając trwałe ślady w obrazie siebie i funkcjonowaniu osoby, o cechach złożonego stresu pourazowego, nałożonego na różną konfigurację cech osobowości.
Marzenna Kucińska, jest zdania, że syndrom DDA,to zbiór usztywnionych cech osobowości, ukształtowanych w dzieciństwie, utrudniających adaptację w dorosłym życiu i rozwój nowych cech. Cechy te związane są ze strategiami kompensacyjnymi, jakie dziecko wykorzystywało w celu adaptacji do doświadczeń związanych ze środowiskiem dorastania i rodziną pochodzenia. W dorosłym życiu trudne sytuacje mogą uruchamiać dziecięce strategie radzenia sobie ze stresem i uniemożliwiać rozwój bardziej adekwatnych do aktualnych realiów postaw i reakcji.
Niezależnie od akcentów, na jakie zwracają uwagę poszczególni autorzy, wszyscy są zgodni w poglądach na to, co stanowi podstawowe źródła syndromu DDA:
a) doznane traumy (ostre i chroniczne),
b) niezaspokojone potrzeby i zaniedbania rozwojowe,
c) zakłócona więź w znaczących relacjach (z rodzicami, opiekunami).
Z. Sobolewska-Mellibruda i inni są również jednomyślni, w następującym poglądzie:
W psychoterapii syndromu DDA, powinno być miejsce na eksplorację
doświadczeń z dzieciństwa w rodzinie z problemem uzależnień.
2. POPULACJA DOROSŁYCH DZIECI ALKOHOLIKÓW
Zdaniem Zespołu Ekspertów nie każda osoba pochodząca z rodziny z problemem uzależnień wymaga psychoterapii. Wydaje się, że budowanie swojej tożsamości w oparciu o etykietę „jestem DDA” może być niekonstruktywne. Z perspektywy tych potrzebujących pomocy można wyróżnić przynajmniej trzy różne podgrupy:
a) Podgrupa osób w aktualnym kryzysie.
Są to osoby, które pomimo wzrastania w rodzinie z problemem alkoholowym przystosowują się i radzą sobie w życiu dorosłym nie przejawiając oznak szczególnych trudności, problemów czy zaburzeń; osoby te potrzebują pomocy psychologicznej, tylko w sytuacjach kryzysowych.
b) Podgrupa osób z syndromem DDA.
Nie występują u nich głębsze zaburzenia neurotyczne, osobowościowe czy uzależnienia. Podstawowe problemy, które zgłaszają koncentrują się wokół relacji z innymi ludźmi oraz trudności emocjonalne. Jeżeli występują u nich problemy emocjonalne, to nie osiągają one poziomu dekompensacji neurotycznej. Trudności osobowościowe nie wyczerpują symptomów pełnych zespołów zaburzeń. Mogą jednak u nich występować pewne cechy określonych zaburzeń osobowości.
C) Podgrupa źle przystosowana ze współwystępującymi zaburzeniami psychicznymi.
W podgrupie tej występują różnorodne zaburzenia: uzależnienia, zaburzenia lękowe, zespoły symptomów nerwicowych, zaburzenia osobowości lub inne zespoły psychopatologiczne.
3. FORMY POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ DLA DDA I WSKAZANE KWALIFIKACJE OSÓB ZAJMUJĄCYCH SIĘ TERAPIĄ.
3.1. Podgrupa osób w aktualnym kryzysie:
a) formy pomocy:
- edukacja, poradnictwo, interwencja kryzysowa, pomoc psychologiczna w rozwoju osobistym ;
b) przygotowanie profesjonalne w zakresie:
- diagnozy klinicznej i różnicowej ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń osobowości,
- interwencji kryzysowej,
- podstaw pomocy psychologicznej,
- znajomości problematyki uzależnień oraz funkcjonowania rodziny z problemem uzależnień (co pomaga w interpretacji specyfiki pojawiających się trudności).
3.2. Podgrupa z syndromem DDA:
a) formy pomocy:
- interwencja i poradnictwo nastawione na motywowanie do podjęcia psychoterapii (pomoc o charakterze krótkotrwałym),
- psychoterapia (krótko i średnioterminowa).
b) przygotowanie profesjonalne dotyczące:
- diagnozy klinicznej i różnicowej ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń osobowości oraz umiejętności kwalifikowania do odpowiedniej formy psychoterapii,
- prowadzenia interwencji i poradnictwa,
- znajomości problematyki uzależnień oraz specyfiki funkcjonowania rodziny z problemem uzależnień,
- prowadzenia psychoterapii indywidualnej lub/i grupowej zgodnie z ogólnie przyjmowanymi standardami, co oznacza osoby posiadające certyfikaty szkół psychoterapii, bądź będące w procesie ich zdobywania, pracujące pod systematyczną superwizją .W przypadku prowadzenia grupy przez dwie osoby, powyższe wymagania powinna spełniać przynajmniej jedna z nich,
- certyfikat instruktora terapii uzależnień nie daje uprawnień do prowadzenia, ani współprowadzenia psychoterapii DDA.
3.3. Podgrupa z syndromem DDA i współwystępującymi innymi zaburzeniami
psychicznymi
Wymaga specjalistycznego leczenia psychiatrycznego i psychoterapeutycznego.
4. MIEJSCA POMOCY I TERAPII DDA
A) Przychodnie i Ośrodki Terapii Uzależnień i Współuzależnienia:
- osoby z podgrupy A i B (po spełnieniu standardów dotyczących osób udzielających usług pomocowych i psychoterapeutycznych)
- osoby z podgrupy C, jeżeli podstawowe zaburzenie to uzależnienie, wyłącznie po ukończonej terapii pogłębionej, stwierdzeniu utrwalonej abstynencji i rediagnozie.
B) Inne wyspecjalizowane ośrodki psychiatryczne i psychoterapeutyczne.
opracował:
Zespół Ekspertów Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
ds. Pomagania Osobom z Syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika
w składzie:
Dorota Jabłońska,
Marzena Kucińska,
Grażyna Schirmer – Rychlicka,
Zofia Sobolewska – Mellibruda,
Krzysztof Gąsior,
Rajmund Janowski,
Agnieszka Litwa - Przewodnicząca Zespołu.
Kraków, czerwiec 2008